biyografisi:

suat derviş
1903 yılında istanbul'un moda semtinde dünyaya geldi. babası, darülfünûn’un kurucularından kimyager müşir derviş paşa’nın oğlu tıp profesörü ismail derviş bey, annesi abdülmecid’in mabeyncilerinden kamil bey’in kızı hesna hanım’dır. osmanlı'da telefon idaresi'nde çalışmaya başlayan ilk kadınlardan hamiyet hanım’ın kardeşidir. varlıklı bir aileye mensuptu. ailesi ona hatice suat adını koydu ancak suat erkek ismi olduğundan kayıtlara hatice saadet olarak geçti. çocukluk çağında evde özel eğitim görüp fransızca ve almanca öğrendi. eğitimine kadıköy numune rüştüyesi’ne, ardından darülfünun’a devam etti. çocukluğundan itibaren yazmaya ilgi duydu. "hezeyan" başlıklı mensur şiirini, çocukluk arkadaşı nâzım hikmet 1918’de alemdar gazetesinin edebiyat ekine göndererek yayımlatmıştır. bu, onun yayımlanan ilk eseridir. henüz çocuk yaşta olan suat derviş edebiyat dünyasına mehmet rauf tarafından “hassas bir ruha sahip ve olgun bir müellifin habercisi" olarak tanıtılmıştır. bu yıllarda nâzım hikmet ile arkadaşlığının şairin ona duyduğu tek taraflı bir aşka dönüştüğü iddia edilir. şair nazım hikmet, 1920’de gölgesi adlı şiirini suat derviş’e ithafen yazmıştır.
osmanlı imparatorluğu’nun son dönemlerinde gazeteciliğe başlayan suat derviş hanım, ülkenin öncü gazetecilerinden biri ve döneminin en üretken yazarlarından birisi olmuştur. suat derviş’in ilk romanı olan kara kitap 1921 yılında basılmıştır. edebiyat dünyasında hayret ve şaşkınlıkla karşılanan bu eserde ölüme mahkûm güzel ve hassas bir genç kızın son nefesine kadarki yaşama arzusunu belirten iç seslerini ve duyguları anlatılır. 1923'te yazdığı "hiç biri romanını, ne ses ne bir nefes (1923), bir buhran gecesi (1924), fatma'nın günahı (1924), gönül gibi (1928) ve latin harfleri ile yazdığı ilk eser olan emine (1931) romanları izlemiştir. bu romanlarında istanbul’un üst düzey yaşamından kesitler sundu; ilişkileri anlattı; kadının toplumsal konumunu özgürlük talebini irdeledi.[ 1925’te ilk hikâyeleri almanca’ya çevrilmiştir.
derviş, ilk romanı yayımlandığı sırada alemdar gazetesinde çalışmaktaydı. 1922'de ankara hükümetinin temsilcisi olarak istanbul'a gelen refet bey’le ilk röportajı alemdar gazetesi için yapmıştır. bir süre sonra alemdar’dan ayrılıp ikdam’a geçti ve gazetede bir kadın sayfası hazırlayacak bu konuda öncü oldu.
1927’da konservatuvar eğitimi için kardeşi hamiyet hanım ile birlikte almanya'ya gönderildi; berlin’de sternisches konservatuvarı’nda piyano dersleri aldı. bir süre sonra ailesinden habersiz berlin üniversitesi felsefe ve edebiyat fakültesi'ne kaydoldu.[ faşizmin yükselmesine tanıklık ettiği almanya’da öğrenciliği sırasında gazete ve dergilerde çalıştı. yazıları çeşitli edebiyat ve sanat dergilerinden siyasi gazetelere kadar pek çok yayın organında yayımlandı. 1932’de babasının ölümü üzerine fakülteden mezun olmadan türkiye'ye döndü. yurda döndükten sonra babıali’nin başarılı muhabirleri arasına girdi; istanbul, izmir, adana ve ankara’da çıkan pek çok gazetede yazılar yayımladı. bir yandan da roman tefrika etmeyi sürdürdü. onu bekliyorum (1934), onları ben öldürdüm (1935), baba oğul (1936) romanları çeşitli gazetelerde tefrika edildi. resimli ay’da çalışmaya başlaması ile sol basın dünyasına adım atmasına neden oldu. 1936 yılında son posta gazetesinde çalışırken montreeux konferansı'nı izlemeye gitmesi ona yurtdışına giden ilk kadın gazeteci unvanını getirdi. 1936 yılından itibaren çalışmaya başladığı tan gazetesinde kadın sorunlarına değindi ve dış siyaset olayları ile ilgili haberler yaptı. bu gazetede çalıştığı dönemde sovyetler birliği’ne yaptığı gezi, düşünce dünyasını etkiledi. dönüşünde yayımladığı röportaj dizisi, "kıpkızıl komünist" olarak damgalanmasına ve gazeteden ayrılmak zorunda kalmasına neden oldu. gezinin yapıldığı 1937’de tefrika edilen bu roman olan şeylerin romanı görüşlerindeki değişimi yansıtır. gazetelerde nazizme, faşizmin yükselişine ve adaletsizliğe karşı yazılar yayımlarken romanlarında köşklerde yaşanan aşkları, yemek ziyafetleri ve davetleri yazmayı reddeden yazar, artık toplumcu- gerçekçi bir edebiyat anlayışına yönelmiştir. 1938’de bir istanbul gecesi tefrika edildi, 1939’da hiç romanı yayımlandı.
suat derviş’in sol görüşleri, kısa süren ilk üç evliliğinin (seyfi cenap berksoy, selami izzet sedes, nizamettin nazif tepedelenlioğlu ile) ardından 1941 yılında türkiye komünist partisi (tkp) genel sekreteri reşat fuat baraner ile yaptığı evlilik ile pekişti. baraner ve derviş’i bir araya getiren, partinin talebi doğrultusunda çıkarttıkları "yeni edebiyat dergisi" olmuştu. çift, türkiye'de toplumsal gerçekçi akımın ilk yayın organlarından sayılan dergiyi 15 ekim 1940- 15 kasım 1941 arasında yirmialtı sayı yayımladı. derviş, dergide kısa öyküler, fıkra ve eleştiriler yazdı. orhan kemal, mehmet seyda, hasan izzettin dinamo gibi genç yazar ve şairlerin tanınmasına yardımcı oldu. 1944’te zeynep için romanını yazdı. aynı yıl biz üç kardeşiz, fosforlu cevriye, çılgın gibi” romanları gazetelerde tefrika edildi. "niçin sovyetler birliğinin dostuyum?" adlı incelemesinin 1944’te yayımlanmasından sonra gazeteci kimliği ile hiçbir yerde iş bulamayan suat derviş, gerçek ismi olan “hatice saadet baraner” yerine takma adla yazılar yazmaya başladı. aynı yıl tkp soruşturmaları ve tutuklamaları çerçevesinde eşi reşat fuat baraner ile birlikte tutuklandı. sorgu sırasında çocuğunu düşüren yazar, reşat fuat baraner'i sakladığı ve yasadışı türkiye komünist partisi'ne katıldığı gerekçesiyle yargılandı, 8 ay tutuklu kaldı. hapisten çıktıktan sonra büyük sıkıntı çekti.. geçimini sağlamak için almanca, ingilizce ve italyanca çeviriler ve editörlük yaptı. tiyatro piyesleri ve radyo skeçleri yazdı. 1947’de "büyük ateş", 1950’de "yaprak kıpırdamasın" romanları tefrika edildi. 1951’de tekrar tutuklanan eşinin 1953'te yargılanmaya başlaması üzerine kendisinin de tekrar tutuklanma olasılığına karşılık ülkeden ayrıldı; isveç'teki ablasının yanına yerleşti. avrupa’da çeşitli gazete ve dergilerde yazılar yayımladı; kendisini yurtdışında tanıtacak kitapları kaleme aldı. zeynep için romanını ankara mahpusu adıyla yeniden yazdı. romanı, ablası hamiyet hanım fransızca'ya çevirdi. 1957’de le prisonnier d’ankara adıyla yayımlanan eser on sekiz dile çevrildi ve o kadar beğenildi ki eleştirmenler tarafından ıvo andriç’in drina köprüsü’nden bile daha iyi bulundu. daha önce yayınlatamadığı çılgın gibi eserini fransızca’ya çevirdi. eser, les ombres du yali (yalının gölgesi) adıyla 1958’de yayımlandı. reşat fuat baraner’in hapisten çıkmasının ardından 1963 yılında türkiye’ye döndü. bu dönemde takma isimler roman ve hikâyeler, çocuk masalları yazdı, tercümeler yaptı. bu sırada kullandığı bazı adlar şunlardı: emine hatip, saadet baraner, hatice hatip, süveyda h., sujet doli. aksaray’dan bir perihan adlı romanı 1963’te gece postası’nda tefrika edildi. fosforlu cevriye, öğrenci ayaklanmaları ve sert isyanların zirveye ulaştığı 1968'de may yayıncılık tarafından ankara mahpusu ile birlikte yayımlandı.
1968 yılında eşini, 1970 yılında ise ablasını kaybetmesi onu derinden etkiledi. iki gözünde de ciddi sağlık sorunları çıkana kadar yazmaya devam etti. moskova’da geçirdiği ameliyat sonrası gözlerinden birinin belli oranda düzelmesinin ardından arkadaşı neriman hikmet ile birlikte devrimci kadınlar birliği'nin kuruluşunda görev aldı. derneğin kapatılması üzerine yeniden yazarlığa ağırlık verdi. sürekli göz altında tutulan şişli’deki evini devrimci gençlere açıp onları gizledi. 1971’de evi basıldı, birçok solcu genci evinde sakladığı ortaya çıkınca tutuklandı. ertesi sene fosforlu cevriye 'yi gülriz sururi için senaryoya dönüştürdükten kısa süre sonra şeker hastalığının vücudunda yarattığı tahribat sonucu hastaneye kaldırıldı. 23 temmuz 1972'de kasımpaşa askeri deniz hastanesi'nde hayatını kaybetti.
otuza yakın roman, pek çok hikâye, makale, eleştiri ve çeviriler yayımlanan suat derviş’in en bilinen eseri fosforlu cevriye’dir. eserleri yabancı dillere çevrilen ilk türk yazarlardandır. adı, toplumcu gerçekçilik ile birlikte anılır. avrupa’ya muhabir olarak giden ilk kadın gazeteci, ilk basın sendikasının beş kurucusundan biri ve ilk başkanı, devrimci kadınlar birliği'nin kurucusudur. kadın hakları, demokrası alanlarında mücadele etmiş bir aktivisttir. yapıtları ithaki yayınları tarafından toplu olarak yayınlanmaktadır.

adı: fosforlu cevriye (roman)
ilk yayın tarihi: 1968, may yayınları, istanbul
son yayınlama: 2016, ithaki yayınları, istanbul
“- onu geberesiye seviyorum abi. belki hoşuna gider. dersin ki; bu bir sokak şırfıntısıdır. belki de yalan söylüyor. ama anam avradım olsun ki doğru soylüyorum, nah yediğim ekmekler gözüme dizime dursun, onun yanına geldiğim zaman, hayatımda hiçbir erkek eli eline değmemiş on beşlik taze gibi şaşkın oluyorum. onun yanında konuşmaya bile utanıyordum. ona bir şey söyleyemiyordum. hani abi tövbe estağfurullah insan nasıl allah'ı sever de allah'tan kendisinin sevgisine hemen bir karşılık beklemez; ben onu öyle seviyorum. 0 ister beni sevsin, ister sevmesin.”
içeriği/özeti: fosforlu cevriye, suat derviş'in 1944-1945'te son telgraf gazetesinde tefrika edilen, ilk defa 1968 yılında may yayınları tarafında yayımlanan romanıdır. roman 1930'larda istanbul’da geçer. galata semtinde yaşayan sokak kızı cevriye’nin polisten kaçan bir adama aşkını konu alır. bir seks işçisi olan cevriye, eline tutuşturulan eroinler yüzünden kodese girip sürgüne yollanmış ancak sevdiği adama kavuşabilmek için sürgünden kaçmıştır. polis tarafından yakalandığında tekrar sürgüne gönderileceği endişesiyle karakola gitmeye korkar. durumu anlattığı arkadaşı top melahat, ona destek olur ve kendisi için düşündüğü kaçış planını cevriye’ye anlatır. müdürlüğe götürülmek üzere karakoldan çıkacakları sırada bir başka seks işçisinin ölümü ile derinden etkilenirler. yine de karakoldan çıkarken ceviz çerçeveli aynanın önünde bir an durup süslenmekten kendilerini alıkoyamazlar. cevriye, müdürlüğe giderken melahat sayesinde kaçar ve yeniden kodese girmekten kurtulur. cevriye’nin bileklerinde kelepçe dövmesi vardır. dövmesine bakarak geçmişi hatırlar. kalacak yeri ve parası olmadığı için denize gidip bağlı kayıklardan birinde uykuya daldığı gün, kayığın sahibi onu ateşler içinde yatar halde bulup evine götürmüş ve bir hafta boyunca ona bakıp iyileştirmiştir. cevriye’nin ismini bilmediği bu adam, gizemli bir kişidir. pencereleri kalın perdelerle sımsıkı kapalı tutar, eve her gün ne olduğu anlaşılmayan bir şeyleri sessizce taşır. iyileştikten sonra evden ayrılacağı vakit cevriye, tekrar gelmek için izin ister ama adamdan “ne gerek var?” yanıtını alır. oysaki gizemli adamı görmek cevriye için büyük bir ihtiyaç halini alır. kodese girip çıktıktan sonra adamı bir daha bulamaz; çünkü adam bilinmeyen bir sebeple hapse girmiştir. koluna kelepçe dövmesi yaptırarak acısını hafifletmeye çalışır. cevriye sürekli onun evine gider. kendini sürekli bir coşkunluk hali içinde hisseder. zamanla kalbinde allah’a ayırdığı yerin, gizemli adam tarafından işgal edilmeye başladığını hisseder. adamı hayatında hiç yeri olmayan anne, baba, kardeş sevgisinin ve kendisine hiç kısmet olmayacak kocasının yerine koyar. adamın idama mahkûm olduğunu öğrenir. bir akşam eline tutuşturulan eroin paketleri tutuklanmasına neden olur. paketleri eline tutuşturanın ismini vermez. top melahat sayesinde kurtulduğunda tekrar adamın evine gider. adamın arkadaşı kerim ile karşılaşır. adamı kurtarması için ona yalvarır. adama duyduğu aşkı, itiraf eder. kerim’le gece buluşup mahkûmun bazı eşyalarını gizlice denize atmayı planlarlar. gece, bir bekçi cevriye’yi fark edip hareketlerinden şüphelenir. kendisini kovalayan bekçiden kaçıp sandala atlayan cevriye, dengesini yitirip düşer ve başını sandala çarparak bayıldığı için boğularak yaşamını yitirir.
sade bir dille yazılmış, ancak kahramanlarının jargonunu bire bir yansıtan yapıtta toplumun farklı sınıflarından insanlara yer verilir. “karakolda ayna var”, “kız kolunda damga var”, “gözlerinden bellidir cevriyem” ve “sende kara sevda var” olmak üzere dört bölümden oluşur. 1959’da "fosforlu cevriye" (yön: aydın arakon), 1969’da "fosforlu cevriyem" (yön.: nejat saydam) adıyla filme alındı. yazar, romanını 1972'de senaryolaştırıp oyuncu gülriz sururi’ye ithaf etti. eser, 2008’de müzikale dönüştürülüp ve gülriz sururi yönetiminde ankara devlet tiyatroları tarafından sahnelenmiştir.